Co gallo da Lei do “sólo si es si”, fálase moito estes meses de tempo que deixan de pasar en prisión debido a unha revisión de condenas realizada case en clave política dependendo do sesgo do Tribunal de Xustiza de cada comunidade. Pero nunca se focaliza na calidade dese tempo que se pasa en prisión; en cales son procesos formativos, terapéuticos, educativos que @s intern@s pasan no seu periplo polos centros penitenciarios.
O cárcere leva sendo décadas un buraco negro onde ninguén quere mirar. Un asunto moi pouco visible, un tema escuro, que saca o peor (a palabra prexuizo en maiúscula) de toda a sociedade, ante o que os políticos non se atreven a meter man. Encerrar, castigar, manter lonxe da sociedade a esa persoa ata que se acaba a condena. E cando remata, que?
Precisamente aí é onde a sociedade debería focalizar os esforzos. Tras pasar boa parte da condena no centro penintenciario de Teixeiro, unha parte dos condenados (menos dos desexables, de feito) da provincia pasan ao Centro de Inserción Social Carmela Arias y Díaz de Rábago, situado en fronte da Torre de Hércules, moi preto do antigo cárcere vello. En réxime de semiliberdade, os intern@s poden saír polo día a accións formativas, busca de emprego, mesmo a dar un paseo… e volver cada noite á súa cela, tendo, iso si, fins de semana nos que xa poden volver ás súas casas, e unha semana ao mes de permiso.
Precisamente estes CIS foron creados para traballar de cheo na reinserción, para acompañalos no tremendamente difícil proceso de dar o salto á vida real, de saír dun centro pechado como Teixeiro a un réxime semiaberto situado no centro da cidade. De pasar 5, 10, 15 anos en prisión, con todo o que conleva (tanto a nivel psicolóxico como de dependencia total do sistema) a volver a ter que buscarte a vida.
Vidas que, na meirande parte dos casos, están vinculadas, familiarmente ou a través das amizades, coa delincuencia, con círculos dos que é moi complicado saír.
“Ata que o sistema penintenciario non saia á rúa, non traballaremos nunha reinserción real”. Así o entende Rosaura Romo (A Coruña), que xunto con Ana Suárez (Ponteceso) son as caras visibles da Fundación Érguete, a única entidade social que ten presencia física no propio CIS. Coa colaboración directa da dirección e @s profesionais do Centro, as traballadoras da Fundación realizan un acompañamento integral no proceso de excarceración. Axudan diariamente @s intern@s para facer trámites administrativos, escoitan as súas necesidades, axudan a ocupar o tempo con talleres ou accións en datas concretas…
Pero sobre todo, e baseándose nos chamados Itinerarios Persoalizados de Inserción Social (IPIS), desenvolven cursos formativos en especialidades profesionais adaptadas ás súas características. Cursos nos que aprenden un oficio, que lles permite sacar un certificado de profesionalidade, con prácticas directas en empresas, e con cursos de alfabetización dixital e aprendizaxe de busca de emprego a través das novas tecnoloxías.
En calquera caso, teñen claro que hai que traballar directamente coas contornas, para rebaixar os datos de reincidencia.
ÉPICO: Castigo vs tratamento
Paralelamente, o Ministerio de Interior puxo en marcha nos últimos anos un proceso de rexeneración das cárceres estatais. Un proxecto que pretende converter as prisións en estamentos menos estancos, menos escuros; máis abertos, máis formativos, máis educativos. Menos enfocados a castigar, e máis pensados para reinsertar sociolaboralmente.
Falamos do programa ÉPICO, un programa estatal que escolleu Coruña como un dos proxectos piloto para desenvolverse, e no que as profesionais de Érguete son unha peza fundamental. Un camiño que trata de involucrar a todo o funcionariado, para deixar de ser carceleros e convertirse en auténticos reeducadores.
De feito, o programa desenvolvése gracias un completo equipo multidisciplinar no que entidades e centros penitenciarios traballan conxuntamente, ofrecendo unha visión máis social ao concepto de reinserción.
